"Gerede" adının ilkçağlarda kullanılan "Kratia"dan türediği bilinmektedir.Tarih içersinde FLAVİOPOLİS, GEREDİA, KRATYA, GERDİBOLİ, GERDÜPEBOLİ, GERDEPEBOLİ, GERDELE, GEREDE isimleri ile söylenmiştir.Kuruluşu ilk çağda Anadolu'da medeniyet kurmuş BİTİNYALILAR devrine dayanır.Sırasıyla Bitinyalılar, Frigyalılar, Lidyalılar, İranlılar, Makedonyalılar, Romalılar ve Bizanslılar idaresinde varlığını devam ettirmiştir. Roma imparatoru 1.Theodosisus(Büyük) Bithynia ve Paphlagonia'nın bir bölümünü ele geçirdiğinde burada "Honorias Eyaleti" ni kurduğunda Flaviopolis Honorias'ın önemli kentlerinden biri oldu.

     Bizans İmparatorluğu zamanında İstanbul Patrikhanesine bağlı bir psikoposluk merkezidir.Orta çağda müslüman Türk'lerin eline geçmeden önce şehir merkezinin Keçi Kalesi diye bilinen yerde Bizans Hakimiyetinde olduğu bilinmektedir.

     Müslüman Türklerin eline geçtikten sonra bugünkü yerinde bir uç beyliği şeklinde yeniden kurularak Oğuz Türkleri ile iskan edilmiştir.(1197)Günümüzde Kayı ön adlı köyleri hala varlıklarını devam ettirmektedirler.(Kayı,Kayıkiraz,Kayısopran,Salur,Afşar,Kösreli,.....) Uç beyliği döneminde yarı bağımsız bir şekilde,Büyük Selçuklular,Anadolu Selçukluları,İlhanlılar'a bağlı olarak,Osmanlılar'a geçmeden önce de bir müddet müstakil beylik olarak yaşadı. I.Alaaddin Keykubat(1219-1237) zamanında Gerede Anadolu Selçıklu Devletini meydana getiren 21 eyaletten biri idi.

     Yıldırım Beyazıt Kastamonu'ya ilerlerken Gerede'yi Osmanlı topraklarına kattı(1395).O devirde Yıldırım Beyazıt tarafından Gerede'ye bir cami,bir hamam ve iki medrese yaptırılmıştır.Köprülüler devrinde de 2 Kervansarayın varlığı bilinmektedir. 1692 yılında Gerede,Bolu Sancağına bağlı subaşılık haline getirildi.1812 yılında 19 kazanın birleştirilmesiyle Bolu-Safranbolu birleşerek mutasarrıflık kurulmuş ve Gerede bu yönetim içinde kaza merkezi olarak yer almıştır.1864 yılından 1870 yılına kadar nahiyelik dönemi yaşadı.1870 yılında Bolu Sancağına bağlı kurulan 5 kazadan biri de Gerede'dir.Nahiyeleri de Mengen ve Çağa'dır (Kastamonu Salnamesi,Devlet salnamesi).

     İbn-i Batuta Seyahatnamesinde Gerede'yi şöyle anlatır:"Burası bir yayla eteğinde güzel ve büyük bir şehirdir.Çarşı ve caddeleri geniştir.Dünyanın en soğuk yerlerinden biridir.Ayrı ayrı mahallelere bölünmüş olup,her mahalle halkı kendi aralarında yaşar,öteki mahallelerle bir yakınlık kurmaya çalışmaz."

     Evliya Çelebi XVII.y.y.da Gerede'den geçmiş ve Seyahatnamesinde Gerede'yi şöyle anlatmıştır."Gerede, Bolu sancağı hakinde subaşılıktır.150 akçelik kazadur.Yeniçeri serdarı vardır.Şehir bir vasi ova içinde olup 100 adet tahta ve kiremit örtülü tarzı kaim hanesi vardır.9 mahallesi,10 mihrabı var. Çarşı içindeki cami güzeldir.3 tekke,1 hamam,3 han,200 dükkan,7 kahvehanesi vardır.Cümle esnafından ziyade debbağ ve bıçakçısı vardır.Gerede göni ve sathiyanı meşhurdur.Abu havası latif yayla yerdir.Ahalisi gayet tendürüttür. Halkı ekseriya softa ve talebedir. Soğuğu pek çoktur.Efvah-ı nasta soğuk anılsa;Erzurum soğuğu beni Geredede bulun demiş,deyu darbumesel söylerler.Halkı zinde,mücessem,seci Türk taifesidir.4 çevresi,cenubu Kenkırı şehrine varıncaya kadar mamur nahiyelerdir.40-50 bin Etrak taifesi vardır."

     1810 yılında Morier isimli bir seyyah Gerede'ye uğramış ve "İran'a, Ermenistan'a, Anadolu'ya ve İstanbul'a Seyahat" eserinde şunları yazmıştır: "Gerede büyük bir şehirdir, girişinde fazla miktarda deri fabrikaları (tabakhane)görülüyor.Dükkanlar ve pazarlar iyi görünüşlü Türklerle dolu."

     Milli Mücadele yıllarında 13 Nisan 1920 de Düzce'de başlayan ayaklanma 21 Nisanda da Gerede'ye sıçramış,Ankara Hükümetinin Bolu Mebusu Şükrü Bey ve Hüsrev Beylerin müfrezelerinden oluşan iyi niyet kurulu Gerede yolunda ayaklanan köylülerce yakalanarak Bolu ve Düzce'ye götürülmüştür.Bunun üzerine bölgeye gönderilen Rafet Bey 31 Mayıs ta Gerede isyanını bastırmıştır*.

Not*:Gerede'nin isyana katılması ile ilgili geniş bilgi Rahmi Apak'ın 1990 Türk Tarih Kurumu Basımevi "İstiklal Savaşında Garp Cephesi Nasıl Kuruldu"eserinden elde edilebilir. "Atatürk Kültür,Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları XXIV.Dizi-Sa.16"

     Gerede 1923 yılında vilayet olan Bolu'nun Düzce Mudurnu,Göynük ile birlikte 4 kazasından biri haline gelmiştir.

Atatürk Gerede'de

 

(Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Sayın Prof. Dr. Cengiz YALÇIN'a belge için teşekkür ederiz.)

     Ankara'dan Kızılcahamam yolu ile İstanbul'a hareket eden Atatürk çam ormanları arasından geçen yol üzerinden 17 Temmuz 1936'da (Bolu 1998 yıllığında 1934 olarak geçmektedir) saat 12.00 sularında Gerede'ye ulaşmıştı.

     Bolu valisi Ali Rıza Bey yanında bir heyetle birlikte Gazi'yi il sınırında karşılamış,Gerede girişinde yollara halılar serilmiş halk sabahın erken saatlerinden itibaren bekliyordu.

     Mesire yeri olan Ramazan Dede'de hazırlıklar yapılmış ve yemekler hazırlanmıştı.Atatürk beraberindeki heyetle birlikte doğruca Ramazan Dedeye geldi ve şehir eşrafıyla birlikte öğle yemeği yedi.Din adamları ile sohbet eden Atatürk Gerede'den neşeli bir şekilde Bolu'ya hareket etti.Bu ara çam ağaçlarının altında esen rüzgarla serinlemiş olduğundan buranın adının "Esentepe" olmasının daha uygun olacağını da söylemişti.Atatürk'ün bu sözleri halk ve yöneticiler tarafından benimsenmiş ve o günden beri bölge " Esentepe" olarak anılmaya başlamıştır.

1831 yılında yapılan ilk Osmanlı nüfus sayımında Gerede'nin islam nüfusu şehir merkezinde 795, reaya ise 5 dir. 1831'de köyler nüfusu 5.566 dır.

    İlçemizin 1927'den bu yana gösterdiği nüfus gelişmesi şöyledir.

* Dörtdivan ve Yeniçağa ilçe olarak Gerede'den ayrıldı.

2007 yılı T.C.Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu'nun Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistem (ADNKS) verilerine göre İlçe merkezi nüfusu 23.310 köy nüfusu 11134 olmak üzere  ilçe toplam nüfus 34.444 olarak tesbit edilmiştir. Bu verilere göre ilçemiz nüfusunda  belirgin bir azalma görülmektedir.

Yeri

     Batı Karadeniz bölgesinde Bolu'nun doğusunda 1059 km2 yüzölçümü ile yer alır.Güney doğuda Kızılcahamam ve Çamlıdere ile, kuzey doğuda Çerkeş ve Eskipazar, Güney batıda Dörtdivan, Kuzeyde Mengen, batıda Yeniçağa ilçeleriyle çevrilmiştir.

Yeryüzü Şekilleri

     İç anadolu Bölgesi'nin Batı Karadeniz'e geçit verdiği bir konumda ortalama 1300 metre yükseklikte dalgalı bir arazi şeklinde etrafı ormanlarla kaplı dağlarla çevrili sert iklimli bol yağışlı bir ova şeklindedir. Kuzeydeki dağlık alanın 1600-1800 metre yüksekliklerinde düz şeritler halinde Gerede yaylaları yer almaktadır.

     Yurdumuzun arazi yapısı iyice oturmayan deprem kuşağı içinde bulunan Gerede ile ilgili deprem bilgisi İlk çağda tarihi Bitinya şehrini yok eden büyük deprem ve 1944 yılında olan Gerede depremi olarak bilinmektedir.

Markuşa Deresi

Akarsuları

     Gerede havzasında Ulusu, Markuşa, Yenecik çayı, Kösreli deresi önemli akarsulardır. Ulusu, güneybatıdaki Köroğlu dağlarından inip yan kollarla ve şehrin içinden geçen Dayıoğlu deresiyle birleşerek Gerede'de Gerede Çayı adını alır. Bolu sınırları dışında Karabük'te Filyos Nehri'ne birleşir.

Gölleri

     Bolu çıkışında Gerede Gölü, Karabük çıkışında on beşinci kilometrede Kuru Göl ve Keçi Gölü yer alır.

İklim

     Batı Karadeniz iklim kuşağı içersinde kışlar soğuk ve bol yağışlı, yazlar serindir. Havası, suyu temiz çevre kirliliğinin olmadığı bol güneşli bir atmosferi vardır.

Bitki Örtüsü

     Kuzey ve güneydeki dağlar çam, köknar kayın, meşe, kavak gibi orman ağaçlarıyla kaplıdır. Doğu-batı şeridinde ise yer yer bodur ağaçlar mera ve otlaklar görülür. Şehir içinde bol miktarda bulunan meyve bahçeleri imarlaşma nedeniyle günümüzde kaybolmakta birlikte şehir ve çevresinde genelde yeşil bir bitki örtüsü hakimdir.

Gerede'ye Ulaşım

Önemli karayollarının üzerinde bulunması nedeniyle Gerede'ye ulaşım son derece kolaydır. İlçemiz, D100 uluslararası karayolundan çift şerit olarak Ankara'ya 137 km., Bolu'ya 52 km, İstanbul'a 300 km, Zonguldak'a 140 km, Karabük'e 90 km mesafede bir kavşak konumundadır. Otoyol şehrin güneyindedir. Ankara,  İstanbul, İzmir, Bursa ve Bolu'ya düzenli otobüs seferleri vardır. GEREDE' DE HİZMET VEREN TURİZM VE SEYAHAT ACENTELERİ METRO TURİZM     - GEREDE 0374 3113011   - ANKARA (Aşti) 0312 2240475 0312 2240692 - İSTANBUL 0212 6251734   - İSTANBUL (Alibeyköy) 0212 6383232   ÖZ BOLU SEYAHAT     - GEREDE 0374 3116012 0374 3114744 - ANKARA 0312 3413031 0312 3412242 - İSTANBUL (Esenler) 0212 6582098- 99   - İSTANBUL (Harem) 0216 4928314 -15   - BOLU 0374 2132336   GEREDE ELDEBERAN TUR 0374 3115009   UZMAN TURİZM SEYAHAT 0374 3116574   ÖZ GEREDE SEYAHAT     - GEREDE 0374 3115344 0374 3115844 - ANKARA (Etlik) 0312 3843218   GEREDELİLER TURİZM     - GEREDE 0374 3116142   - BOLU 0374 2153844   GEREDE-BOLU TURİZM     - GEREDE 0374 3115944   - BOLU 03742127959     Gerede'ye gidebilmek için:   D100 karayolunda: Bolu'dan her yarım saatte Geredeliler Turizm ve Gerede-Bolu Seyahat otobüslerine binebilirsiniz. Ankara'dan Öz Bolu, Öz Gerede, Metro Turizm ve Bartın, Karabük, İstanbul otobüslerine binebilirsiniz. İstanbul'dan Harem ve Esenler Terminallerinden Öz Bolu, Metro ve Ankara, Karabük otobüslerine binebilirsiniz.

Yazan: Kazım ÜNLÜOL (Derleme ve yazım 1997)

www.gerede.net web adresinde Gerede hakkında daha fazla içerik bulabilirsiniz.